Ảnh minh họa

Nghệ thuật Chèo truyền thống ở Bắc Giang là cả một kho tàng rất phong phú và đa dạng, được phân bổ rộng khắp trong toàn tỉnh. Hầu như ở cả 10 huyện, thành phố Bắc Giang đều có làn điệu Chèo cổ truyền thống mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Hát Chèo tồn tại trong tỉnh Bắc Giang từ lâu đời, là một nghệ thuật cổ truyền và hình thức sân khấu phổ biến ở nông thôn.

Nghệ thuật Chèo bao gồm múa, hát, âm nhạc và văn học trong tích trò. Văn Chèo đậm màu sắc trữ tình của ca dao, tục ngữ, tràn đầy tính lạc quan trong những cái cười dân dã, thông minh, hóm hỉnh và không kém phần trí tuệ. Tính nhân văn trong các vở Chèo rất rõ nét. Quyền con người, thiện thắng ác luôn được đề cập, được khẳng định. Các vở Chèo cổ bao giờ cũng kết thúc có hậu theo truyền thống phương Ðông. Nhiều vở được xếp vào vốn quý của sân khấu cổ truyền dân tộc. 

Đã từ lâu, nghệ thuật Chèo đối với người nông dân vừa là sân khấu, vừa là thơ ca và âm nhạc và là nguồn duy nhất trong đời sống tinh thần của mình. Trong các vở Chèo cổ thường vạch mặt bọn quan lại phong kiến và thực dân áp bức giống nòi. Ở các vở diễn, người nông dân thấy được sự phản ánh đời sống của mình với những mặt tích cực và phản diện, những ước mơ và ý niệm của mình về cái thiện và cái ác. Mọi người đã yêu và càng yêu nghệ thuật Chèo bởi tính nhân đạo và sự tươi mát của nó, và bởi nó mang màu sắc dân tộc độc đáo.

Cũng như nhiều địa phương ở đồng bằng Bắc Bộ, ở Bắc Giang hát Chèo gắn liền với sinh hoạt văn hóa, văn nghệ dân gian được đông đảo cư dân nông nghiệp say mê, bảo lưu mạnh mẽ, nhất là trong các cuộc lễ hội. Bắc Giang có trên 500 lễ hội truyền thống, được coi là đất diễn cho các chiếu Chèo phát triển phong phú như: làng Đồng Quan (Yên Dũng); làng Then (Lạng Giang); làng Hoàng Mai (Việt Yên); làng Bắc Lý (Hiệp Hòa)...

Trong Nghệ thuật Chèo truyền thống Bắc Giang có đến hàng trăm làn điệu được gìn giữ, thấm trong máu thịt, trong đời sống tinh thần nơi thôn dã. Nghệ thuật Chèo đang tồn tại và phát triển trong hàng trăm năm nay với nhiều tác phẩm kinh điển như: Quan âm Thị Kính, Lưu Bình - Dương Lễ, Thị Mầu, Suý Vân... được các nghệ nhân kế tục, sáng tạo và truyền khẩu từ đời này qua đời khác. Cùng với những bước thăng trầm của lịch sử, nghệ thuật Chèo truyền thống luôn phát triển mạnh mẽ, cũng có lúc tạm lắng xuống. Song không thể phủ nhận nghệ thuật Chèo đã từng có một vai trò rất quan trọng trong đời sống tinh thần của nhân dân.

   Đã từ lâu, huyện Yên Dũng được coi là một trong những cái nôi của chiếng Chèo xứ Bắc, nổi danh với những làng Chèo cổ như: Đồng Quan, Tân Mỹ (xã Đồng Sơn), làng Tân Độ (xã Tân Liễu), làng Đồng Nhân (xã Đồng Phúc), làng Tân Ninh, Bắc Am (xã Tư Mại)… Từ cái nôi hát Chèo của đất Yên Dũng đã sản sinh ra nhiều lớp nghệ nhân hát Chèo nổi tiếng khắp vùng. Những năm đầu thế kỷ XX, trên đất này đã tự hào có những ông trùm Chèo như: Đinh Văn Cán, Nguyễn Mạc… vang danh khắp các vùng. Đội hát Chèo thôn Bắc Am – xã Tư Mại được thành lập cách đây hơn 10 năm, còn những làn điệu Chèo, niềm say mê xem Chèo và hát Chèo có ở đây từ bao giờ thì không ai rõ, chỉ biết rằng chèo đã trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của con người nơi đây. Nghệ thuật hát Chèo được phần lớn người dân lao động yêu thích bởi chèo miêu tả cuộc sống bình dị và khát vọng sống thanh bình của người dân nông thôn. Trong nội dung các tích Chèo cổ, cái thiện luôn thắng cái ác. Thông qua các nhân vật hề chèo hóm hỉnh, thông minh, nhân dân ta đã đả phá những tên quan tham vô lại, ngu dôt. Theo ước tính, hiện nay có khoảng trên 200 làn điệu Chèo, nhưng có một điều đặc biệt là hát Chèo không cần cấu trúc cố định, người hát Chèo được phép tự do bẻ làn, nắn điệu để thể hiện cảm xúc của nhân vật. Chính những đặc trưng ấy khiến cho những người nông dân sau một ngày lao động vất vả, bề bộn lo toan sẽ cảm thấy thanh thản và yêu đời hơn khi đến với chiếu Chèo.

           Để khôi phục, bảo tồn và phát triển nghệ thuật hát Chèo, Bắc Giang đã có nhiều cuộc hội thảo, nhiều cuộc thi cấp tỉnh, cấp huyện về nghệ thuật Chèo truyền thống như: Liên hoan các làng chèo truyền thống tỉnh Bắc Giang lần thứ I và lần thứ II; điều tra, nghiên cứu mở lớp bồi dưỡng hạt nhân; đưa Chèo vào sân khấu học đường; thành lập các Câu lạc bộ hát Chèo; khôi phục các làng Chèo cổ...